قالی پازیریک

در  مقاله «قالی پازیریک» هدف ما شناساندن نقطه ای از تاریخ ایران است که هر ایرانی باید به داشتن آن افتخار کند. این در حالی است که متاسفانه تعداد کمی از ایرانیان درمورد این نکته تاریخی و فرهنگی اطلاع دارند. قالی پازیریک قدیمی ترین فرش کشف شده در جهان می باشد. این فرش زیبا به کشور پهناور ایران منسوب شده است و چون نگینی بر انگشتر تاریخ ایران می درخشد. نام این قالیچه به این دلیل پازیرک نهاده شده است که در دره ای موسوم به پازیریک کشف شده است. این دره در رشته کوه های آلتای سیبری واقع است. بافته ای زیبا و منحصر به فرد که از وجود قالی بافی در چهارصد سال قبل از میلاد مسیح برایمان خبر می آورد. دانشمندی روسی به نام رودنکو در سال ۱۳۲۷ شمسی آن را در گور یکی از فرمانروایان بزرگ سکایی یافت. این دانشمند در کاوش های خود این قالی زیبا و گلدان چوبی و پارچه هایی گران بها را نیز پیدا کرد.

مشخصات قالی پازیریک

مشخصات قالی پازیریک شامل ویژگی های بسیاری است که به طور مستقیم به دوره هخامنشی در ایران اشاره دارد. این نشانه ها در درجه اول شامل ۲۸ مرد ایرانی که کلاه دوره هخامنشیان را به سر دارند می شود. همین موضوع کافی است تا این فرش را یک فرش ایرانی اصیل بنامیم. اما ویژگی های مهم دیگری هم دارد. حیواناتی افسانه ای و بالدار که در دوره هخامنش و روی دیوارهای تخت جمشید به وضوح قابل مشاهده است. حیوانات دیگری نظیر اسب و گوزن های زرد خال با شاخ های پهن در حاشیه این فرش بافته شده است. این قالی در ابعاد ۲۰۰ در ۱۸۳ سانتی متر با استفاده از پشم  و تقریبا به شکل مربع بافته شده است ، در هر سانتی متر این اثر تاریخی ۳۶ گره ترکی به کار رفته است.

نقشه قالی پازیریک

این قالی با پنج حاشیه و با استفاده از گره ترکی و از جنس پشم و با ظرافت بافته شده است ، با توجه به نوع گره ها و ستاره های چهار پر بافته شده آن را به فرش هایی که در لرستان وجود دارد تشبیه کرده اند. در دو طرف این اثر تاریخی گل هایی نگاشته شده است که به طراحی بابلی شباهت دارد. رنگ های استفاده شده در این اثر گرانبها، رنگ قرمز، آبی، سبز ، زرد کمرنگ و نارنجی است. سوارکاران و آهو هایی در حال چرا و جانورانی افسانه ای با سر عقاب و بدن شیر و گل هایی روی آن نقش بسته اند. نکته ای که همه مورخان را متعجب گذاشته است پیشرفته بودن و حرفه ای بودن این اثر تاریخی است. نکته دیگری که توسط مورخان قابل تصور نبود پیدا شدن این اثر تاریخی میان قبایل بیابانگرد بود. شاید آن ها بیشتر انتظار داشتند چنین اثر گرانبهایی را در میان تمدن های پیشرفته تر در بین النهرین یا یونان بیابند. نکته جالب دیگری که درباره طراح پازیریک مطرح است به خوبی از آناتومی بدن گوزن و اندام های آن اطلاع داشته است.

عمر قالی پازیریک

طبق تخمینی که بابت عمر این فرش زده شده این قالی ۲۴۰۰ سال در یخ های سیبری محفوظ مانده است. تحقیقات زیادی با دستگاه های مختلفرادیو اکتیو روی این فرش انجام شده است، اما هر بار نتیجه متفاوت بوده است. یکی از نکات بسیار جالب توجه سالم ماندن این قالیچه از گذشته تا به امروز است. فقط بخشی از آن به علت رطوبت پوسیده شده است که اکنون آن را بازسازی کرده اند، شواهدی مبنی براین وجود دارد که این قالیچه برای پوششی همانند زین بر روی اسب قرار می گرفته است.

محل پیدا شدن این اثر گرانبها

سیبری منطقه ای یخ زده در زمستان ها بوده اما تابستان هایی نیز در آن وجود داشته که فرمانرویان آلتایی را در آن دفن کنند،همین هوای گرم تابستانی بود که اجازه کشف این اثر گرانبها را به باستان شناسان داد. البته پرفسور رودنکو اولین کسی نبود که سراغ این قبرستان ها را می گرفت. قبل از رودنکو دزدانی طلاپرست به غارتگری طلاهای فرمانروایان مدفون در این گورستان می پرداختند. حفاری های ایجاد شده در این گورها سبب ورود آب و ایجاد یخی همیشگی در آن شد که پازیریک را ۲۴۰۰ سال حفظ کرد.

چندین نظریه

چندین نظریه مبنی بر متعلق نبودن پازیریک به ایران عنوان شده است.

• یکی از این نظریه ها اشاره به این موضوع دارد که فرش در همان محل آلتایی بافته و خلق شده است.
• دومین نظریه این است که شاید تصاویر مرتبط با دوره هخامنشیان باشد اما این قالی ایرانی نیست.
• سومین نظریه این است که ممکن است نقش این فرش از نقوش هخامنشی باشد، ولی متعلق به دوره هخامنشیان نیست.
• نظریه ای دیگر توسط دیوید استروناخ مطرح شده است که این قالی توسط عشایر کوچرو آلتایی از روی فرش های ایرانیان بافته شده است.

اما چیزی که روشن است این است که آزمایش رادیو اکتیو قدمت گورهای دره پازیریک را تا سده‌های پنجم و چهارم پیش از میلاد نشان داده‌است. چیزی که شاید به همگان ایرانی بودن این اثر را اطمینان می بخشد، ظرافت و حرفه ای بودن بافت این قالچه زیباست. یک کتاب و یک فیلم مستند منتشر شده درباره قالیچه پازیریک صحبت کردند. کتاب تمدن مردم ناحیه کوهستانی آلتایی که در مورد عهد سکاها سخن گفته است. و دیگری فیلم مستندی است به کارگردانی  امیر ولی نژاد، به نام «زیبا، بافته اسرار»  دربارهٔ فرش پازیریک می باشد. این فرش زیبا و فاخر هم اکنون در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ جهت بازدید عموم قرار گرفته است.