طرح های موجود در انواع فرش

طرح های موجود در فرش از ساختمان ها و انواع کاشی کاری ها و اشکال هندسی و تزئینی بناها  برگرفته شده است. در طول تاریخ فرش طراحان در طرح های اصلی تغییراتی ایجاد کرده و طرح های فرعی را خلق کرده اند. معروف ترین آثار هنری عبارتند از: مسجد شیخ لطف الله محرابی کوفی،  مسجد کبود، مقبره شیخ صفی، سردر امامزاده محروق، گنبد قابوس،  مسجد شاه اصفهان، تخت جمشید، طاق بستان، طاق کسری یا ایوان مدائن و … استفاده از طرح آثار باستانی به شکل بارزی در بافت فرش های مختلف مشهود است.

طرح فرش شاه عباسی

اساس کلیه این طرح بر مبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی می باشد، در این نقش و نگار گل های شاه عباسی به همراه بندهای ختایی و گاه تلفیق آنها با اسلیمی ها انواع مختلفی از نقش و نگارهای فرش را به وجود آورده اند.

طرح های این گروه عبارتند از:

• لچک ترنج
• شاه عباسی افشان
• شاه عباسی
• شاه عباسی درختی
• شاه عباسی شیخ صفی،
• شاه عباسی جانوری و …

فرش طرح شاه عباسی

طرح فرش اسلیمی

طرح اصلی را شاخه های دورانی در میان برگ ها می سازد این شاخه ها تجرید یافته طرح درخت است. اسلیمی طرح های بسیار زیادی دارد و معمولاً در بیشتر قالب ها این طرح تکرار شده است اما در برخی فرش ها این طرح مستقل است معروفترین اسلیمی ها اسلیمی دهن اژدر است .و به صورت فکین اژدها نمایش داده می شود و روی ساقه شاخه ها جوانه هایی در نقاط مختلف تزئین شده است که بیشتر این جوانه ها را اسلیم نام گذاری می کنند.شاید لغت اسلیمی از اسلیم به معنی «جوانه » باشد و شاید هم این کلمه کوچک شده کلمه اسلامی باشد و همان طور که می دانیم در هنرهای اسلامی از این اثر بسیار استفاده گردیده است.

این اثر نیز به لحاظ تغییرات به گروه های فرعی بسیاری تقسیم شده است مانند:

• اسلیمی
• اسلیمی بندی
• اسلیمی شکسته
• اسلیمی دهان اژدر
• اسلیمی لچک ترنج
• اسلیمی ترنج دار
• اسلیمی ماری

فرش طرح اسلیمی

طرح فرش افشان

در این نقش کلیه بندها و نگارهای فرش پیوستگی و ارتباط کاملی دارند به شکلی که به نظر می رسد نقاش از زمان شروع طرح تا آخر آن قلم از کاغذ برنداشته و یک ارتباط پیاپی ما بین قسمتهای مختلف نقش به پدید آورده است. به عبارت ساده همانگونه که از نام طرح های این گروه عیان است تمامی گل و برگ ها و بندهای موجود در نقش در متن فرش پراکنده و افشان گردیده است. طرح های افشان اصولاً به گونه ای طراحی می گردند که هیچ کدام از گل و برگ ها قرینه نیستند و اصول قرینه نگاری در آن رعایت نشده است.

• افشان دسته گلی
• افشان حیوان دار
• افشان ترنجی
• افشان ختایی و…

از این طرح هستند.

فرش های طرح بته جقه ای

این طرح تاثیر گرفته از درخت سرو است بته های سرکج فرش که به بته جقه مشهور شده است در این گونه ها با ابعاد و اشکال مختلف چشم نوازی می کند.

معروف ترین آن عبارتند از:

• بته جقه
• شاخ گوزن
• ترمه
• سرابندی
• خرقه ای
• قلمکار اصفهان
• کردستانی
• میر شکسته
• لچک ترنج
• سنندج
• افشاری
• بازوبندی
• بادامی

فرش طرح بته جقه

فرش های طرح اقتباسی

میگویند اکثر طرح‌های این گروه شباهت زیادی به طرح های فرش های مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه و حتی سایر کشورها دارد و بر همین اساس آنها را اقتباسی نامگذاری کرده اند مانند طرح های مشهور به قفقازی و یا گوبلنی

طرح واگیره ای یا بندی

منظور از بیان واژه بندی این است که یک قطعه کوچک از یک نقش در سراسر فرش چه از جهت طول و چه از جهت عرض مکرراً تکرار شده است زیرا این قطعات در مرحله تکرار به هم می پیوندند آن را بند بندی یا واگره نامگذاری می‌کنند .

نام های فرعی این گروه از این قبیل اند:

• اسلیمی بندی
• پیچک بندی
• شکسته بندی
• کتیبه‌ای
• بندی
• مستوفی
• بندی ورامین یا میناخانی بندی
• قالب خشتی یا لوزی بندی
• ترنج دار بندی
• درختی بندی
• قابقابی بندی
• شیر شکری یا بازوبندی
• بندیس روی بندی
• آدمکی یا ملانصرالدین بندی
• بختیاری بندی
• مجلسی بندی
• خوشه انگوری بندی
• شاخ گوزن حیوان دار بندی
• خاطره شیرازی
• بندی دسته گل

فرش های طرح درختی

هر چند که در طرح های فرش اصل کار را شاخ و برگ ها تشکیل می دهند ولی در طرح های درختی سعی گردیده است تا وجه تشابه بسیاری با طبیعت حفظ شود طرح های معروف درختی بر این اساس اند:

• درختی جانوری یا حیواندار
• درختی سبزی کار یا آبنما
• درختی ترنج دار
• درختی سروی
• درختی گلدانی

فرش طرح درختی

فرشهای طرح ترکمن یا بخارا

نقشه های فرش ترکمن از لحاظ هندسی و شکستگی خطوط در زمره طرح های ایلی و خاص مردم کوچ نشین می باشد که به طور ذهنی و بدون نقشه بافته می‌شود دسته های آن به عبارت زیر است:

• ترکمنی قاب یمونی
• ترکمنی شانه‌ای
• ترکمنی غزال گز یا چشم آهو
• ترکمنی آخال
• ترکمنی چهار قاب
• ترکمنی خورجینی
• ترکمنی قاشقی

فرشهای شکارگاهی

شالوده اصلی این گروه از طرح‌ها نمایش صحنه های شکار و شکارگاه میباشد به طوری که در قسمت های گوناگون طرح  سوارکار با وسیله‌ای مانند تیر و کمان یا نیزه مشغول شکار آهو و یا سایر جانوران است دسته های فرعی این گروه عبارتند از :

• شکارگاه درختی
• شکارگاه ترنج دار
• شکارگاه قابی
• شکارگاه لچک ترنج
• شکارگاه سراسری

فرش های طرح قابی یا خشتی

متن فرش در این نقش ها به قسمت ها یا قاب های مختلفی تقسیم شده که به طور منظم در کنار یکدیگر قرار دارند و در داخل هر قاب با گل و برگ های مختلفی تزئین گردیده است دسته های فرعی آن شامل موارد زیر می شود:

• قابی اسلیمی
• قابی قرآنی
• کرمان یا ستونی

فرش های طرح گل فرنگ

تمام طرح های این دسته بر اساس گل های طبیعی و علی الخصوص گل رز با رنگهای بسیار روشن نظیر زرد آبی و سرخ می باشد انواع نقشه های گل فرنگ عبارتند از :

• گل فرنگ بیجار
• گل فرنگ دسته گلی
• گل فرنگ گلو بلبل لچک و ترنج
• گل فرنگ افشان و …

فرش های گلدانی

در طرح های فرش گلدانی اکثراً شکل گلدان در ابعاد مختلف به چشم می خورد گاهی یک گلدان بزرگ پر از گل همه فرش را می پوشاند و گاه چند گلدان کوچک به طور متقارن در اطراف متن و یا دنبال هم سرتاسر متن را پوشش می دهند گروههای فرعی آن عبارتند از:

• گلدانی ختایی
• گلدانی دو طرفه
• گلدانی محرابی
• گلدانی سراسری
• گلدانی ظل السلطان یا گل و بلبل
• گلدانی حاج خاتمی
• گلدانی تکراری
• گلدانی لچک و ترنج
• گلدانی یک طرفه

فرشهای طرح محرابی

طرح اصلی این دسته بر اساس محراب است همان مکانی که در مساجد محل نماز گزاردن امام جماعت می باشد در این نقشه ها معمولاً محراب را با تزییناتی از قبیل قندیل گلدان و حتی درختچه های کوچک می پوشانند و بعضی دو طرف محراب را با ستون های بزرگی که سقف محراب بر روی آن واقع شده نمایش می دهند انواع دسته های این گروه عبارتند از:

• محرابی
• قندیلی محرابی
• گلدانی و درختی

فرشهای طرح ماهی درهم

طرح ماهی درهم از قدیمی ترین و رایج ترین طرح های فرش ایران می باشد این طرح اکثراً به صورت یک واگیره می باشد و بافنده همان واگیره را در طول و عرض فرش تکرار می نماید زرین نقش یا واگیره یک حوض به صورت لوزی با چهار برگ ماهی در اطراف آن مشاهده می‌گردد این نقش در مناطق مختلف ایران به نام های متفاوتی شناخته می شود و مهمترین آنها عبارتند از:

• ماهی هراتی
• ماهی فراهان
• ماهی زنبوری
• ماهی کردستان
• زیره ماهی

فرش های طرح محرمات

به نقش هایی در فرش اطلاق می گردد که قطعاتی از یک نقشه در طول فرش تکرار شده است و عرض فرش در متن به چند ردیف تقسیم گردیده است و هر ردیف آن از رنگ و طرح مشخص از ابتدا تا انتهای فرش ادامه پیدا می کند و به طور راه راه ترسیم می‌شود این طرح در برخی از نقاط ایران به نام قلمدانی شهرت یافته است دسته های فرعی این طرح عبارتند از:

• قلمدانی سراسری
• گل ریز با زمینه یک رنگ
• بوته با زمینه الوان

فرش های با طرح هندسی

در این نقش از انواع اشکال هندسی استفاده می گردد معمولاً خطوط زاویه دارند و به طور دورانی و قوسی شکل حرکت نمی‌کنند دسته‌های این گروه عبارتند از:

• هندسی بندی قابی
•  ترنج دار
•  محرمات
•  لچک ترنج یا شاخه شکسته
•  کف ساده
•  ختایی
•  ستاره یا موزاییک
•  خاتم شیرازی
•  جوشقانی

فرشهای طرح تلفیقی

علاوه بر نقش های نام برده بالا که هر یک برای خود دارای نامهای مشخص و معین است و تاریخچه قابل توجهی دارند. در اثر گذر زمان نقشه های دیگری هم از ترکیب دویا چند نقش اثر جدیدی به وجود آمده است و از گروه های فرعی آن می توان به  موارد زیر اشاره کرد:

• طرح های شاخه پیچ
• ترنج دار
• سلسله ای ترنج دار
• تلفیقی لچک ترنج
• گلدانی بند اسلیمی
• تلفیقی قاب قابی
• تلفیقی دور نما
• تلفیقی ترنج دسته گل
• تلفیقی سبزی کار
• تلفیقی ترنج دار
• تلفیقی ترنجی کف ساده
• تلفیقی لچک ترنج کف ساده
• تلفیقی لچک ترنج
• سبزی کار کف ساده
• تلفیقی بندی دسته گل